ျမ၀တီဦးစ (၁၇၆၆ - ၁၈၅၃) အတၳဳပၸတၱိ

ဦးစသည္ အဖ အစုအမႈထမ္းမ်ဳိး ဦးေပါက္ေက်ာ္၊ အမိ မွဴးမတ္မ်ဳိး မၿငိမ္းသာတို႔၏ သားျဖစ္သည္။ စစ္ကိုင္းဇာတိ၊ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၂၈ ခု သီတင္းကၽြတ္လျပည့္ေက်ာ္ ဆယ္ရက္၊ အဂၤါသား ျဖစ္သည္။ အသက္ႏွစ္ဆယ္ ပထမ အိမ္ေထာင္ပ်က္ျပီးသည့္ေနာက္တြင္ နန္းတြင္းအမႈထမ္း ဆိုင္းဆရာ ဦးတလုတ္၏ ၀ိုင္းတြင္ ေၾကး၀ိုင္းတီးခဲ့သည္။ ေနာင္တြင္ မင္းမႈထမ္းသည္။`ကုႏၵာ၀ုဓ` ဇာတ္ ေရးေသာအဖဲြ႕တြင္ ပါ၀င္သည္။ ထိုအခါမွစ၍ ဦးစအမည္ ထင္ရွားသည္။ သီခ်င္းသံဆန္း ေရးရာ၌ ေက်ာ္ၾကားသည္။ အသက္ေလးဆယ္တြင္ ျပည္လံုးယူ ေလွမွဴး ရာထူး၊ အိမ္ေရွ႕ အတြင္း၀န္ ရာထူးတို႔ကို ရသည္။ ေလးဆယ့္ခုနစ္ႏွစ္ အရြယ္တြင္ မဏိပူရ ကသည္းစစ္တြင္ ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္သည္။ ေနမ်ဳိးသီဟသူရဘဲြ႕ကို ရသည္။ ဘႀကီးေတာ္ လက္ထက္တြင္ ၀န္ႀကီး ျဖစ္သည္။ ၁၈၂၄ ခု ပန္း၀ါစစ္ပဲြတြင္ မဟာသီဟသူရဘဲြ႕ျဖင့္ စစ္ကဲအျဖစ္ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သည္။ ထို႔ေနာက္ ျမ၀တီၿမိဳ႕ကိုစားရသည္။ ထိုအခါမွစ၍ ျမ၀တီ ဦးစဟု တြင္သည္။ သာယာ၀တီမင္းလက္ထက္တြင္ နန္းတြင္းေရး အရႈပ္အေထြးမ်ားေၾကာင့္ ဦးစ အဖမ္းခံရသည္။ ေထာင္သက္ သံုးႏွစ္အၾကာတြင္ ဦးစလြတ္သည္။ ပုဂံမင္းလက္ထက္တြင္ ဆက္လက္အမႈထမ္းသည္။ မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္တြင္  အသက္ ရွစ္ဆယ့္ေျခာက္ႏွစ္တြင္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္သည္။
    ဦးစသည္ နန္းတြင္းဇာတ္ေတာ္ၾကီးမ်ားအျပင္ ပတ္ပ်ဳိး၊ ႀကိဳး၊ ယိုးဒယား၊ သီခ်င္းႀကီး၊ သီခ်င္းခံ အမ်ားအျပားေရးခဲ့သည္။ စစ္ေရးစစ္ရာမ်ားတြင္လည္း ထက္ျမက္စြာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့၏။ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ ပထမစစ္ႏွင့္ ယင္းစစ္ေနာက္ပိုင္း ျမန္မာ ျဗိတိသွ် ဆက္ဆံေရးကိစၥမ်ားတြင္ အေရးပါေသာ ပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ဦးစသည္ ျမန္မာမႈ၊ အႏုပညာ ေတးဂီတမ်ားကို ထူးခၽြန္စြာ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သလို ယိုးဒယား၊ မြန္၊ ဗရင္ဂ်ီေတးဂီတမ်ားကိုလည္း ေလ့လာခဲ့သည္။ ထိုေခတ္ျမန္မာႏုိင္ငံေရာက္ အေနာက္တိုင္းသားမ်ား၏ ေလးစားျခင္းကို ခံရေသာ ပုဂၢိဳလ္ၾကီးတစ္ဦးလည္း ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။